Na wiosnę Ojciec zachorował na różę. Przy jego słabym zdrowiu było to niebezpieczne, toteż zajął się nim profesor Oszast, znany dermatolog. Kuracja była ciężka, stosowano okłady z azotanu srebra – nie było wtedy ani sulfamidów, ani tym bardziej antybiotyków. Profesor osobiście co dzień rano przychodził do chorego, zmieniał opatrunek no i zapewne stosował jakieś leki. Różę, która powstała od zadrapania krostki w nosie, opanowano dość szybko. Honoraria płaciło się obrazami. Na szczęście kilku znanych lekarzy krakowskich lubiło obrazy Pinkasa. (…)
(…) zdrowie Ojca pogorszyło się. Okazało się, że w międzyczasie był w Bystrej Śląskiej, ale tam się mu pogorszyło, więc Mama przewiozła go do Krakowa i umieściła w szpitalu Narutowicza, obecnie Biernackiego, gdzie dostali separatkę, w której Mama mieszkała opiekując się Ojcem w dzień i w nocy. Otaczała go powszechna życzliwość. Kierowniczką personelu pielęgniarskiego była pani Zofia Krausowa, ta sama, co w Bystrej za pierwszej bytności w 1930 roku. Ogromnie troskliwa, starająca się o specjalne menu, gdyż chory tracił apetyt. Opiekowali się nim dwaj świetni lekarze: doktor Biernacki, którego imię nosi obecnie ten szpital i doktor Siedlecki. (…)
W chwili śmierci Ojciec miał nie skończone 47 lat, Mama 38. Mimo to, że wiedzieliśmy iż Ojciec jest ciężko chory, wciąż wydawało się nam, że podniesie się i będzie żył. Do ostatniej chwili interesował się wszystkim, co w domu, co z nami… Jak Mama opowiadała, rano tego dnia mówił do niej:
– „Wiesz Marysiu, dziś we śnie byłem u ciebie na Białorusi, biegali żołnierze, płonęła karczma, tak jakby wojna…”
Martwił się tym, co po śmierci Marszałka działo się w Polsce. Ostatni jego obraz olejny: „Troska” przedstawiał kobietę siedzącą na zrębie skał, za nią pola, oracz, w dali wieże Wawelu. Front obrazu był w słońcu, ale od wschodu nasuwały się ciężkie chmury. Wciąż pracował nad wyrazem smutku i twarzy kobiety. Twarz ta ewoluowała w ciągu malowania i z klasycznych rysów typu Malczewskiego, przybrała rysy chłopki. Ja ten obraz nazwałam nie „Troską”, lecz „Polską”. Ojciec zawsze był gorącym patriotą i myśl o kraju nie opuszczała go do końca.
Zmarł 6 sierpnia, gdy w Krakowie odbywał się doroczny Zjazd Legionistów. Na pogrzebie był generał Bolesławicz [15] z pocztem sztandarowym. Przemówił przyjaciel Ojca, doktor Z. Landau, prawnik, mecenas jego sztuki. (…)
* Bolesław Wolny jest kuzynem Jerzego Wolnego, męża Autorki wspomnień
[1] W Wilnie, w 1919 roku.
[2] Lucjan Żeligowski (1865-1947), pułkownik w armii carskiej Rosji, generał w Wojsku Polskim, proklamował tzw. Litwę Środkową. Odznaczony Orderem Virtuti Militari. Zmarł w Londynie.
[3] Ignacy Pinkas, syn Macieja i Stefanii, urodził się 12 XII 1888 w Jaśle. Był artystą malarzem, studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów, służył w 1. Pułku Artylerii I Brygady Legionów. Żonaty z Marią Magdaleną Kazanowiczową. Zmarł 3 VIII 1935 w Krakowie. W Muzeum Regionalnym w Jaśle znajduje się galeria jego obrazów, podarowanych w 1996 roku przez Marię Wolną, jego pasierbicę. Obszerne wiadomości o Ignacym Pinkasie, Marii Wolnej z domu Kazanowicz, Władysławie Sergiuszu Kazanowiczu oraz o galerii w Muzeum Regionalnym w Jaśle znajduje się na stronie internetowej: „Ignacy Pinkas, artysta malarz, uczeń Jacka Malczewskiego, legionista”, 2017.
[4] Adam Krzyżanowski (1873-1963), ekonomista, profesor UJ w Krakowie.
[5] Marian Krzyżanowski (1880-1964), księgarz, wydawca w Krakowie.
[6] Jan Dąbrowski (1890-1953), historyk, profesor UJ w Krakowie.
[7] Adam Vetulani (1901-1976), historyk prawa, profesor UJ w Krakowie.
[8] Stanisław Kot (1885-1975), historyk, profesor UJ w Krakowie.
[9] Marian Szyjkowski (1883-1952), profesor UJ w Krakowie, kierownik Katedry Języka i Literatury Polskiej na Uniwersytecie Karola w Pradze.
[10] Tomasz Garrique Masaryk (1850-1937), profesor filozofii, socjolog. Prezydent Czechosłowacji w latach 1920 – 1935.
[11] Zygmunt Lasocki (1867-1948), prawnik i polityk Ruchu Ludowego.
[12] PTTK – Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze.
[13] Karol Estreicher (1906-1984), historyk sztuki, profesor UJ w Krakowie.
[14] Julian Krzyżanowski (1892-1976), polonista, historyk literatury, profesor UJ w Krakowie.
[15] Marian Bolesławicz (właściwie: Marian Fornal, 1890-1980), oficer artylerii, Legionista. Zmarł w Londynie.