Straż Obywatelska na Wawelu w styczniu 1945 r.

Tego dnia, a może trochę później, zjawił się na Wawelu architekt odnowy Wawelu, który został tam za Niemców. W okupację dobudowano nowe skrzydło po zewnętrznej stronie  zabytku vis a vis Kaplicy Zygmuntowskiej. Pan profesor Szyszko – Bohusz [7], przyjął jako status quo fakt powstania naszej warty i nawet dał nam podpisane przez siebie swoje wizytówki, jako legitymacje uprawniające do wstępu na Wawel. Co działo się „na górze” nie wiem, ale tak jak już wspomniałam, dyrektorem, czy zarządcą Wawelu, został pan Wierzejski[8].  Z nim o całej naszej sprawie rozmawiał Jerzy. Pan Wierzejski uhonorował go albumem „Ołtarz Wita Stwosza” wydanym przez Niemców i ten jest u mnie. Pan Wierzejski obiecał obdarować nim i inne osoby z naszej grupy. Ja po paru dniach, skonstatowawszy, że pojawiają się nowi amatorzy oprowadzania, władający językiem rosyjskim, ze Lwowa jakiś profesor, uczeń liceum  –  postanowiłam się wycofać, tym bardziej, że trzeba było porządkować Instytut Geograficzny u stóp Wawelu przy ulicy Grodzkiej, który też bardzo ucierpiał od wysadzenia mostu Dębnickiego.

Jerzy jeszcze parę dni „urzędował” na Wawelu, uganiając się z sowieckimi żołnierzami, którzy pod pretekstem zwiedzania, usiłowali szabrować. Poza tym rozpoczęły się utarczki o kompetencje. Porucznik Pawłowski z Warszawy uważał, że jemu według rangi przypada dowództwo straży. Z natury bardzo ambitny „Halszka”, jako dowódca oddziału krakowskiego Dywersji nie chciał ustąpić. Tymczasem Sowieci już się zadomowili i zaczęły się aresztowania. Wkrótce aresztowano „Halszkę”. Na Wawel wróciła służba i administracja. Co działo się dalej nie wiem, bo i Jerzy wycofał się, by przejść do odbudowy I Zakładu Chemii Nieorganicznej.

[1] ZBoWiD – Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, organizacja kombatancka.
[2] Delegatura Rządu (londyńskiego) na Kraj – tajny organ władzy administracyjnej w okupowanej Polsce,
utworzony w 1940 roku. Okręgowa Delegatura w Krakowie utworzona została w 1941 roku.
[3] Ludwik Solski (1855-1954), znany aktor krakowski (właściwe nazwisko: Sosnowski).
[4] AK – Armia Krajowa, siły zbrojne Polskiego Państwa Podziemnego, powstała z przemianowania Związku Walki Zbrojnej w 1942 roku.
[5] Hans Frank (1900-1946), Generalny Gubernator okupowanych ziem polskich w latach 1939-1945, stracony w Norymberdze.
[6] Pamiątkowy egzemplarz „Die Burg” z podpisami uczestników Straży Obywatelskiej Wawelu znajduje się w Archiwum Zamku.
[7] Adolf Szyszko-Bohusz (1883-1948), architekt, konserwator zabytków, profesor architektury na Uniwersytecie Warszawskim, w czasie okupacji pracował na Wawelu w niemieckim biurze ochrony zabytków.
[8] Tadeusz Wierzejski (1892-1974) współpracował z Adolfem Szyszko-Bohuszem przy zabezpieczeniu zbiorów wawelskich po ucieczce Niemców.

* Bolesław Wolny jest kuzynem Jerzego Wolnego, męża Autorki wspomnień.